Verschillende organismen kunnen aan de basis liggen van het ontstaan van een bepaalde plantenziekte. Het is belangrijk om op dit vlak een onderscheid te maken tussen plantenziekten en zogenaamde plagen. Er is sprake van een ziekte wanneer de aandoening wordt veroorzaakt door schimmels, bacteriën, virussen evenals zogenaamde nematoden. Er wordt gesproken van een plaag op het ogenblik dat er aantasting wordt gevormd door insecten, mijten evenals andere dieren waaronder vraat van wild en vogels. Voor een duidelijk overzicht hebben wij de verschillende soorten plantenziekten, waar je planten mee geconfronteerd, kunnen worden op een rijtje gezet.
Schimmels zijn tegenwoordig nog steeds de grootste veroorzakers van plantenziekten. Het valt de voorbije jaren bovendien steeds vaker op dat planten in zogenaamde stadstuinen er door worden aangetast. Dit komt vaak omdat de omstandigheden in dergelijke tuintjes niet optimaal zijn en de ruimte te beperkt is. Daardoor gaan planten te dicht op elkaar staan waardoor ze niet voldoende kunnen verluchten en / of opdrogen. Wij hebben de (belangrijkste) plantenziekten die worden veroorzaakt door schimmels evenals hun kenmerken even op een rijtje gezet door middel van de onderstaande tabel.
Ondanks het feit dat plantenziekten die worden veroorzaakt door (slechte) schimmels wel degelijk een bedreiging vormen voor je planten zijn ze in het merendeel van de gevallen wel vrij eenvoudig te verhelpen. Een snelle vaststelling van de plantenziekte in kwestie is op dit vlak echter wel een vereiste.
Een groot aantal plantenziekten worden veroorzaakt door bacteriën. Deze zijn per definitie een stuk gevaarlijker dan aandoeningen die worden veroorzaakt door schimmels. Bacterieziekten zijn bovendien erg besmettelijk waardoor ze in geen tijd ook andere planten kunnen aantasten. Bovendien is het een feit dat het merendeel van de planten die worden getroffen door een bacterieziekte daarvan niet weten te herstellen.
Een andere probleemfactor heeft betrekking tot het feit dat een chemische bestrijding in dit geval geen optie is. Voorkomen is hierbij dan ook absoluut beter dan genezen. Bekende voorbeelden van plantenziekten die worden veroorzaakt door bacteriën zijn:
Bijzondere bacteriën die aan de basis kunnen liggen van een plantenziekte zijn de zogenaamde fytoplasma's. Het betreft hier bijzonder kleine bacteriën zonder celwand welke verwant zijn aan de mycoplasma's. Dergelijke bacteriën worden overgedragen door bepaalde insecten evenals zogenaamde enten. Het gevaar van deze fytoplasma's gaat schuil in het feit dat ze verschillende ziekten kunnen veroorzaken. Een bekend voorbeeld op dit vlak is de vorming van zogenaamde heksenbezems.
In het merendeel van de gevallen worden plantenziekten door virussen veroorzaakt door een erfelijke afwijking. In nagenoeg alle gevallen wordt snel duidelijk dat de bladeren vlekken gaan vertonen. Niet zelden zullen de bladeren ook gaan krullen en stopt de plant met groeien. Virussen kunnen bovendien ook worden overgedragen. Een beruchte overdrager is de bladluis. Het vervelende is dat er tot dusver geen concrete bestrijdingsmiddelen bestaan tegen virussen. Dit benadrukt het belang van het virusvrij houden van uitgangs- en stekmateriaal.
Ook zogenaamde viroïden kunnen zorgen voor een aantasting van de planten. Deze beschikken niet over een eiwitmantel en zijn opgebouwd uit uitsluitend RNA evenals enkelstrengs DNA. Ook in dit geval zijn er geen bestrijdingsmiddelen waar gebruik van kan worden gemaakt. Dit maakt meteen duidelijk dat een viroïde sterke gelijkenissen vertoont met een virus. Echter is deze eerste een stuk kleiner en beschikt ze niet over een eiwitmantel. Viroïden beschikken per definitie enkel en alleen over de mogelijkheid om zich in de planten te vermenigvuldigen. Er zijn tot dusver meer dan 30 verschillende soorten bekend.
De viroïden die plantenziekten veroorzaken werden voor het eerst ontdekt in het jaar 1967. Het was de Amerikaan Theodor Diener die verantwoordelijk was voor de ontdekking. De eerste viroïde die werd ontdekt was de zogenaamde aardappelspindelknolviroïde. Viroïden kunnen dienst doen als ziekteverwekker bij verschillende planten. Ook vruchten zoals aardappel en tomaat zijn er vatbaar voor en ook hop wordt er vaak door aangetast.
De plantenziekten die worden veroorzaakt door nematoden of aaltjes vertonen eveneens sterke gelijkenissen met virusziekten. Het merendeel van de aaltjes leven dan ook onder de grond waar ze zorgen voor een aantasting van de wortels. Er bestaan echter ook stengel- en bladaaltjes. Aaltjes kunnen zich gelukkig niet goed verplaatsen wat er voor zorgt dat de plantenziekte vaak over een zeer plaatselijk karakter beschikt. In een gewas duiken dan zogenaamde 'valplekken' op. Er dient rekening mee te worden gehouden dat er in de praktijk vaak een stevige aaltjespopulatie ontstaat door vele jaren lang hetzelfde gewas te telen. Vruchtwisseling kan aaltjesziekten voorkomen. Voorbeelden van aaltjesziekten zijn:
Ondanks het feit dat aandoeningen bij planten die worden veroorzaakt door insecten eigenlijk geen ziekten, maar plagen worden genoemd willen we ze voor de volledigheid van de informatie op deze pagina toch graag even vermelden. Verschillende van deze plagen zijn namelijk de belangrijkste veroorzakers van gigantische opbrengstverliezen wereldwijd. Er is sprake van een plaag wanneer de planten daadwerkelijk door de insecten zelf worden aangetast. Er zijn echter ook heel wat insecten die ziektes tussen planten verspreiden. In dit geval is er geen sprake van een plaag, maar wel van een echte plantenziekte. Luizen, trips, bepaalde rupsen evenals keverlarven staan bekend als belangrijke overdragers van plantenziekten.
Tineke Thielemans
op 01 Jun 2019Piet Jongkees
op 15 Jan 2022Piet Jongkees
op 15 Jan 2022